پژوهش پیرامون مبانی ارتباطات اجتماعی از منظر قرآن کریم

بیش از چهارده قرن است که مفسران، اندیشمندان و محققان مسلمان و غیر مسلمان با تخصص و آگاهی های گوناگون در رشته های مختلف علمی سعی کرده اند قرآن کریم را تفسیر و تبیین کنند، در این میان گرایش اجتماعی در تفسیر آیات از دیرباز کم و بیش میان مسلمانان رواج داشته است، اما در قرن چهاردهم این شیوه بر بخش های گسترده ای از تلاش های تفسیری سایه افکنده و رشد نموده است. ماهیت این گرایش پرداختن به آیات از نگاه امور اجتماعی و تلاش در جهت فهم بهتر آنها با بهره گیری از یافته های جدید علمی است. جامعه، بعد اجتماعی انسان و پدیده های اجتماعی به صورت مستقل و صریح برای نخستین بار از سوی پیامبران الهی و در قالب دین مورد توجه قرار گرفته است، قرآن کریم با صراحت کامل از این امر سخن گفته و شواهد تاریخی نیز آنرا تصدیق می کند، توجه همه جانبه، عمیق و واقع بینانه اسلام به جامعه و امور و مسائل اجتماعی، اگر نگوئیم امری بی نظیر است، بدون شک در تاریخ بشریت، موضوعی کم نظیر به شمار می رود. دعوت به مطالعه جوامع، بیان سنتهای الهی – اجتماعی، پرداختن به تاریخ جوامع، اهمیت دادن به زندگی در جامعه، دعوت به وحدت و یکپارچگی، وضع قوانین اجتماعی و مسائلی از این قبیل که در قرآن و روایات با کمال صراحت و به تفصیل مطرح گردیده است، نشانه های گویایی بر این امر تواند بود. بدون شک اسلام تنها دینی است که اجتماع و زندگی اجتماعی را اساس تعلیمات خویش قرار داده و روح جامعه را تا آخرین حد ممکن در احکام و معارف خویش نفوذ می دهد و خلاصه اسلام به قدری به اجتماع اهمیت می دهد که نظیری برای آن یافت نشده و نخواهد شد، و لذا این نوشتار تلاش می کند الگوی قرآن کریم را در ارتباطات اجتماعی و پیوندها و مصاحبت ها ارائه نماید و ضمن واژه شناسی الفاظ اجتماعی قرآن در فصل اول به آیات اجتماعی که دلالت تطابقی بر ارتباطات اجتماعی دارند اشاره نماید (الهیات اجتماعی) وارتباط انسان با محیطهای مختلف طولی (خانوادگی – رفاقتی – تحصیلی و آموزشی – شغلی و کاری) و محیط عرضی (جمع و جامعه) و ذکر ایمنیها و آسیبهای آن را در فصل دوم و طریقیت ارتباطات اجتماعی (میان فردی و جمعی و درون فردی) که (الفت و عزلت) در دو بعد زمان و مکان است را در فصل سوم و بالاخره در فصل چهارم؛ روش ها و شیوه های بنیادی انبیاء و اولیاء (ع) در ارتباطات اجتماعی را مورد مطالعه و تحلیل قرار دهد و موارد زیر را بعنوان نتایج این تحقیق برشمارد: 1- قرآن کریم و کلام معصومان (ع) سرشار از دستورالعمل های ارزنده عینی و همیشگی رفتارهای اجتماعی است که وابسته به گذشته نبوده، فراتر از زمان و مکان است و قواعد عمومی اعتقادی و اخلاقی را در جنبه های مختلف رفتارهای انسانی در خود دارد. 2- قرآن کریم به دلیل جامعیت، اصالت و ریشه در وحی داشتن برای ایجاد ساختاری نظام مند در ارتباطات اجتماعی؛ (با نمونه هایی از آیات که در این نوشتار طرح نموده ایم) بسیار راه گشاست. 3- قرآن کریم و حضرات معصومان (ع) بصورت کاربردی ایمنیها و آسیبهای ارتباطات اجتماعی را به ما گوشزد می نمایند و در محیطهای مختلف زندگی (خانوادگی – رفاقتی و دوستی – آموزشی و تحصیلی – شغلی و کاری و جمع و جامعه) روش های ارتباطات و مصاحبت و معاشرت را به ابناء بشر می آموزند. 4- تبیین نظری الگوهای رابطه اجتماعی براساس آموزه های قرآن کریم و استفاده از این نتائج توسط دست اندرکاران دستگاههای اجتماعی و آموزشی، از جمله رسانه های ارتباط جمعی (صدا و سیما، جراید و نشریات) آموزش و پرورش و دانشگاه، می تواند محمل مناسبی برای دستیابی به الگوی انسان کامل باشد.